ارامنه و زبان ترکی
ارامنه یک نقش کلیدی در پیشرفت زبان ترکی از طریق اصلاحات زبانی ارائه شده از سوی مصطفی کمال پاشا داشته اند و بدروس کِرِستِسیان Bedros Keresteciyan زبان شناس عثمانی اولین فرهنگ ریشه شناسی زبان ترکی را تکمیل نمود . ارامنه به طور قابل ملاحظه‌‌‌ای در توسعهء صنعت چاپ ترکیه شرکت نمودند . توکاث آبکار تیبیر Tokatlı Apkar Tıbir در 1567 در استانبول چاپخانه‌‌‌ای دایر نمود سپس از میان ارامنه‌‌‌ای که دست اندر کار فن چاپ بوده اند می‌توان از اینها نام برد
بوقوس آرابیان اولین روزنامه ترکی را به نام Takvim-i Vekayi همراه ترجمه ارمنی آن منتشر ساخت . هوانس موهندسیان Hovannes Muhendisian به " گوتنبرگ ترک " مشهور است .هاچیک گورگیان Haçik Kevorkyan هم الفبای ترکی را به صورت امروزی درآورد . یروانت میسیرهیان Yervant Mısırlıyan برای اولین بار کتب چاپی در سطح امپراطوری عثمانی را توسعه داده و تکمیل نمود . و کاساب اِفندی Kasap Efendi هم اولین مجله کمیک و طنز را به نام دیوژن در سال 1870 منتشر ساخت .
هاگوپ مارتایان Agop Martayan Dilaçar (1895–1979) یک زبان شناس ارمنی ترکی بود که مشارکت عمده‌‌‌ای در اصلاح زبان ترکی داشته است .
او زبانهای ترکی را دسته بندی نموده و دبیر کل و سرمتخصص انجمن زبان ترکی TLA بود که از سال 1932 تا 1979 تاسیس شده بود . علاوه بر زبانهای ترکی ، مارتایان زبانهای انگلیسی ، یونانی ، اسپانیایی ، لاتین ، آلمانی ، روسی و بلغاری را نیز می‌دانست . او در 22 سپتامبر 1932 به عنوان زبانشناس متخصص در اولین کنگرهء زبانشناسی ترکی تحت نظارت مصطفی کمال پاشا دعوت شده بود . استپان گوردیکیان Istepan Gurdikyan (1865–1948) زبانشناس ، ترک شناس ، استاد و آکادمیسین و گوورک سیمکشیان Kevork Şimkeşyan که هر دو از تبار ارمنی بودند از سخنگویان برجسته در این اولین کنفرانس زبان ترکی بودند .هاگوپ مارتایان به عنوان سرمتخصص و دبیرکل انجمن زبان ترکی تغریباً از آغاز فعالیت آن به کار خود در آنکارا ادامه داد . آتاترک به او لقب دیلاشار را پیشنهاد نمود ( که از لحاظ ادبی به معنای گشایندهء زبان بود ) و او این لقب را پذیرفت . او بین سالهای 1936 تا 1951 در آنکارا به تدریس زبان و تاریخ پرداخته و مشاور کل در تدوین دایره المعارف ترکی بین سالهای 1942 تا 1960 بوده است .
نقش ارامنه در تغییر و تکامل زبان ترکی
همانطور که میدانیم زبان ترکیه از حروف عربی به حروف لاتین تغییر یافته است.این تغییر به دستور مصطفی کمال آتاتورک بنیانگذار ترکیه نوین انجام گرفت. وی حروف عربی را تغییر داد و به جای آن حروف لاتین را جایگزین کرد. بدین ترتیب الفبای ترکی استانبولی از بیست و نه حرف لاتین تشکیل شد،که با تغییرات جزئی بصورت الفبای ترکی در آمده است.
تغییر خط و جایگزینی حروف لاتین به جای حروف عربی با قانون شماره ۱۳۵۳ که در سال ۱۹۲۸ میلادی به تصویب رسید و مقرر گردید که حروف الفبای عربی، از مجموعه سازمانی الفبا و زبان کشور ترکیه حذف و به جای آن ۲۹ حرف از حروف لاتین جایگزین گردد. بدین طریق سیستم نوشتاری ترکیه از ترکی عثمانی به ترکی لاتین تغییر یافت.
در این بین ارامنه ترکیه اصلی ترین نقش را در پیشرفت زبان ترکی از طریق اصلاحات زبانی ارائه شده از سوی آتاتورک داشته اند.
دو ارمنی به نام‌های‌هاگوپ مارتایان معروف به‌هاگوپ دیلاشار و سالها قبل از آن نیز در دوران عثمانی بدروس کِرِستِسیان در اجرای هدف آتاتورک اصلی ترین نقش را داشته اند. در اینجا به زندگی نامه این دو شخصیت بزرگ ارمنی ترکیه می‌پردازیم:
هاگوپ مارتایان
معروف به‌هاگوپ دیلاشار زبان شناس ترکیه (متولد در تاریخ ۲۲ می۱۸۹۵ در شهر استانبول و وفات در سال ۱۲ سپتامبر ۱۹۷۹ )
وی دبیر کل انجمن زبان ترکی TLA بود که از سال ۱۹۳۲ تا ۱۹۷۹ تاسیس شده بود . او فارغ التحصیل دانشگاه آمریکائی به نام کریستوفر روبرت در استانبول در سال ۱۹۱۵ بوده و به ۲۲ زبان زنده دنیا مسلط بوده است.
علاوه بر زبانهای ترکی و ارمنی ، مارتایان زبانهای انگلیسی، یونانی، اسپانیایی، لاتین، آلمانی، روسی و بلغاری را نیز می‌دانست. او بعد از فارغ التحصیلی از دانشگاه روبرت به عنوان استاد زبان انگلیسی در همان دانشگاه مشغول تدریس شد. و در دانشگاه صوفیه در بلغارستان به عنوان متخصص زبان ترکی عثمانی و زبانهای کهن شرقی تدریس می‌کرد.
او در ۲۲ سپتامبر ۱۹۳۲ به عنوان زبانشناس متخصص در اولین کنگرهء زبانشناسی ترکی تحت نظارت مصطفی کمال آتاتورک دعوت شده بود . آتاترک به او لقب دیلاشار را پیشنهاد نمود ( که از لحاظ ادبی به معنای گشایندهء زبان بود ) و او این لقب را پذیرفت. او بین سالهای ۱۹۳۶ تا ۱۹۵۱ در آنکارا به تدریس زبان و تاریخ پرداخته و مشاور کل در تدوین دایره المعارف ترکی بین سالهای ۱۹۴۲ تا ۱۹۶۰ بوده است.
او ۱۷ کتاب به انتشار در آورده که از مهمترین آنان:
۱-زبان آذربایجانی و ترکی ( کتاب به زبان ترکی در سال ۱۹۵۰ )
۲-سبک نگارش لهجه‌ها ( کتاب به زبان ترکی )
۳-کتاب مقدس و زبان مدرن ارمنی ( کتاب به زبان ارمنی در سال ۱۹۵۶ )
۴-ترکی به عنوان زبان خارجه ( کتاب به زبان ترکی در سال ۱۹۶۲ )
۵-جهان نما و فرهنگ ارمنی ( در دوجلد به زبان ارمنی )
بدروس کِرِستِسیان
زبان شناس عثمانی روزنامه نگار، مترجم،و او توانست اولین فرهنگ ریشه شناسی زبان ترکی را تکمیل نماید .
وی در سال ۱۸۴۰ میلادی در شهر قیصریه و در یک خانواده ارمنی به دنیا آمد. او در شهر ازمیر در یک مدرسه ارمنی به نام مسروبیان مشغول تحصیل بود و با تلاش بسیار زبان انگلیسی را فرا گرفت و برای ادامه تحصیل به پاریس و سپس به انگلستان و ایتالیا رفته و زبانهای ایتالیایی فرانسه و انگلیسی را تکمیل می‌کند. او پس از بازگشت از اروپا در ترکیه به عنوان مدیر دفتر ارتباطات خارجی تا سال ۱۸۸۰ مشغول به کار می‌شود.
او به ده زبان مسلط بوده و تا سال ۱۹۰۷ به عنوان مدیر دفتر ترجمه وزارت دارایی مشغول به کار بوده است.
بدروس کِرِستِسیان کتابهایی مانند:
فرهنگ لغت ترکی به فرانسه و اولین فرهنگ لغات ریشه‌های زبان ترکی را منتشر می‌کند.
یکی از بزرگترین کارهای او واژه شناسی و لغت نویسی و مطالعه ۶۰۰۰ واژه و نامهای ارمنی و تطبیق آنان با صد هزار کلمه و ۹۰۰ زبان و داده‌های تاریخی و جغرافیایی که از حروف و ریشه‌های زبان ارمنی بوده را مورد بررسی قرار داده است.
.
منابع
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87#زبان
Eremia Çelebi, Merzifonlu Krikor, Sivaslı Parseh, Hagop Brothers, Haçik Kevorkyan Abraham from Thrace, Eğinli Bogos Arabian, Hovannes Muhendisian, Rephael Kazancian
نقش ارامنه در تغییر و تکامل زبان ترکی
در: بهمن ۰۹, ۱۳۹۷در: ترکیه-, مقالاتبدون
روابط عمومی‌موسسه ترجمه و تحقیق هور
https://hoosk.ir/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1-%D9%88-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C/